بنزین ارائه شده در ایران با استاندارد‌های روز جهان همخوانی ندارد و باعث افزایش آلودگی هوا و آسیب دیدن موتور خودروها می‌شود.اگرچه بحث کیفیت بنزین مصرفی در ایران، مدتهاست که مطرح است و اغلب هم تحت‌الشعاع بحث قیمت و مشکلات عرضه قرار گرفته و جدی گرفته نشده است، اما در روزهای اخیر، جنگ لفظی میان خودروسازان و مقامات شرکت پالایش و پخش، بهینه‌سازی مصرف سوخت ایران و دیگر زیر‌مجموعه‌های صنعت نفت ایران با اظهار این جملات از سوی رئیس انجمن صنفى پمپ بنزین‌داران از یک سو و رئیس انجمن صنفی خودروسازان از سوی دیگر شکل رسانه‌ای به‌خود گرفته است.
در مقابل، مقامات وزارتخانه اول مملکت با این ادعا که بنزین ایران از استاندارد‌های لازم پیروی می‌کند و کیفیت مناسبی دارد، توپ را به میدان خودروسازان و کیفیت ساخته‌شان می‌اندازند: «نسخه نخست استاندارد 2-4241 که نتیجه اجماع ارگان‌های عضو کمیته معیار بوده است از سال 1383 لازم‌الاجرا بوده و دوره اول آن تا پایان سال 1386 ادامه داشته است.
درصورت اجرای استاندارد مذکور با کاهش تدریجی معیارها خودروها با فناوری عقب‌افتاده طی این دوره ۴ ساله به تدریج از چرخه تولید خارج شده و براساس ارزیابی‌های صورت گرفته صرفه‌جویی معادل ۱۱۶۴ میلیون لیتر معادل ۴۷۸ میلیون دلار عاید کشور می‌کرد که متأسفانه با وجود صدها مکاتبه انجام شده از سوی این شرکت (بهینه‌سازی مصرف سوخت) و پی‌گیری‌های مداوم، این استانداردها اجرایی نشدند و چنین به‌نظر می‌رسد که خودرو سازان عزم جدی در انطباق تولیدات خود با معیارهای مصوب نداشته و برعکس همه کشورهای دیگر سعی دارند که معیارها را مطابق با تولیدات خود تغییر دهند.»
مهندس احمد نعمت‌بخش، دبیر انجمن خودروسازان اما در گفت‌وگو با همشهری می‌گوید: مسئولان شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی مدعی هستند که کیفیت بنزین مصرفی در ایران مطابق استاندارد ۲۰۰۴ اروپاست و تنها تفاوت این است که عدد اکتان بنزین ایران ۸۷ و عدد اکتان بنزین اروپا ۹۵ است و اینکه طبق توافق وزیران سابق نفت، صنایع و معادن و سازمان حفاظت از محیط زیست، این استاندارد در سال ۱۳۸۸ تغییر و ارتقا می‌یابد و در این مطلب تناقض وجود دارد، چراکه در توافقنامه سه جانبه، وزارت نفت متعهد شده که کیفیت سوخت اعم از بنزین، گازوئیل و... را در سال ۸۸ به استاندارد یورو ۳ اروپا برساند.
این سخن، خود مبین آن است که استاندارد سوخت‌های فعلی در حد استاندارد یورو3 اروپا (سال ۲۰۰۴) نیست.
وی در ادامه می‌افزاید: طبق مصوبه ۲۷ تیر‌ماه سال ۸۴ هیات وزیران، میزان آلایندگی خودروهای وارداتی و ساخت داخل از سال ۸۴ تا ۸۸ باید مطابق استاندارد EURO.2 از ۸۸ تا ۹۰ مطابق EURO.3 و از سال ۹۰ تا ۹۳ مطابق EURO.4 باشد.
نعمت‌بخش با بیان اینکه در همین مصوبه آمده است که خودروهای وارداتی یا ساخت داخل صفر کیلومتری که از سال ۸۵ وارد بازار می‌شوند باید ۲ سال زودتر این استانداردها را رعایت کنند، می‌گوید: بر این اساس خودروهای صفر کیلومتر فعلی ما باید مطابق یورو ۳ باشند و بر پایه همین مصوبه، وزارت نفت مکلف است بنزین مورد نیاز برای رعایت این استاندارد را دست‌کم ۶ ماه زودتر تامین و به میزان لازم در جایگاه‌ها عرضه کند در حالی‌که هنوز این اتفاق نیفتاده است و ما همچنان مجبور به استفاده از بنزین غیر‌استاندارد هستیم.
۸ واحد تفاوت اکتان
عدد اکتان پایین بنزین ایران، وجود ترکیب MTBE و بالا بودن میزان گوگرد در بنزین از مواردی است که دبیر انجمن خودروسازان به بنزین تولید‌شده در ایران نسبت می‌دهد، همان بنزینی که بنابر اظهارات معاون تحقیقات غیرفلزی مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران، دارای بالاترین کیفیت در خاورمیانه است.
نظام‌الدین برزگری با اشاره به اینکه بنزین از ابتدای مهر سال ۸۴ مشمول طرح جامع استاندارد شده است، می‌گوید: پس از بررسی مشخص شد میزان گوگرد پالایشگاه‌های آبادان، بندرعباس و شیراز بالاتر از حد مجاز و میزان اکتان 2 پالایشگاه پایین‌تر از حد قابل‌قبول است.
وی با بیان اینکه پس از اجرای برخی راهکارها، میزان گوگرد و اکتان بنزین در این پالایشگاه‌ها به حد قابل‌قبول رسیده است، می‌افزاید: بنزین تولیدی ایران هم اکنون در میان کشورهای منطقه خاورمیانه از بالاترین سطح کیفیت برخوردار است و براساس استاندارد ملی تولید می‌شود. با این وجود مسئولان پالایش و پخش اذعان می‌دارند که عدد اکتان بنزین ایران ۸۷ است.
نعمت‌بخش در این زمینه می‌گوید: عدد اکتان بنزین اروپا ۹۵ است. هرچند ممکن است عامه مردم تفاوت اساسی و بسیار مهم این دو رقم را ندانند، ولی متخصصان امر به خوبی آگاهند که اساسی‌ترین و عمده‌ترین شاخص بنزین، عدد اکتان (میزان بهسوزی) است و همین تفاوت به ظاهر اندک، باعث افزایش مصرف سوخت تمام خودروها از یک سو و ایجاد مشکلات فنی در موتورهای جدید مانند زانتیا، ماکسیما، پژو ۲۰۶، فولوکس گل، هیوندایی ورنا، ریو و... می‌شود و مالکان این خودروها مجبور به استفاده از بنزین سوپر هستند.
در همین ارتباط، کهگیلویی، مدیر نظارت بر آلایندگی شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران به همشهری می‌گوید: در حال حاضر خودروهای ما از نظر میزان آلایندگی باید با استاندارد یورو.2 مطابقت داشته باشند که برای این منظور ماشین صفر کیلومتر در شرایط خاص آزمایش می‌شود و خروجی اگزوز بررسی می‌شود.
به گفته این کارشناس برای رسیدن به حد استاندارد آلایندگی خروجی اگزوز خودروها علاوه بر موتور ماشین، بنزین مصرفی در آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است: بنزین مصرفی ما باید با موتور ماشین‌های صفر کیلومتر فعلی سازگاری داشته باشد نه پیکان ساخت ۳۰-۴۰ سال پیش.
وی با بیان اینکه لازم است خودروهای جدید از بنزینی با درجه اکتان ۹۵ استفاده کنند، می‌افزاید: موتورهای بنزینی تراکم بالا نیاز به بنزین با اکتان بالا دارند تا میزان تراکم‌پذیری بنزین هم بالا باشد، در غیراین صورت بنزین در برابر تراکم مقاومت ندارد و هنگامی‌که با هوا مخلوط می‌شود خوب نمی‌سوزد.
به گفته این کارشناس، تولید آلاینده‌های فراوان، آسیب دیدن موتور خودرو و افزایش میزان سوخت از مواردی است که در اثر مصرف بنزین با اکتان پایین (۸۷) روی می‌دهد.
وجود MTBE در بنزین تولید داخل از موارد دیگری است که کارشناسان به آن اشاره می‌کنند: «بنزین ایران، عمدتا دارای مواد افزودنی به نام MTBE است که به شدت سرطان‌زاست. بنزین‌های اروپا که توسط پالایشگاه‌هایی با فناوری جدید تولید می‌شوند، فاقد این ماده افزودنی سرطان‌زا هستند و همان طور که تولیدات پالایشگاه بندرعباس نیز نیازی به افزودن این ماده سرطان‌زا ندارد، ولی به تولیدات بقیه پالایشگاه‌های قدیمی با فناوری منسوخ باید سرب یا MTBE اضافه کرد.»
مسئله‌ای که نعمت‌بخش به آن اشاره می‌کند، از سوی کهگیلویی نیز تایید می‌شود: سرب باعث افزایش بهسوزی و آرام‌سوزی بنزین می‌شود و در واقع عدد اکتان بنزین را بالا می‌برد اما چون ترکیبی بسیار مضر بود، استفاده از آن ممنوع شد و MTBE جایگزین آن شد؛ ترکیبی که پس از مدتی سرطان‌زا بودنش محرز شد و در حال حاضر استفاده از آن در اروپا و آمریکا ممنوع شده است، اما مشکلات فنی در بسیاری از پالایشگاه‌های ما مانع از حذف این ترکیب مضر از بنزین‌های ایرانی است.
مسئله گوگرد
میزان گوگرد در بنزین ایران از دیگر مواردی است که دبیر انجمن خودروسازان به آن اشاره می‌کند: میزان گوگرد بنزین ایران حدود هزار PPM است و این در‌حالی است که میزان گوگرد بنزین اروپا PPM 50 است؛ یعنی بنزین ایران ۲۰ برابر استاندارد ۲۰۰۴ اروپا گوگرد دارد که این ذرات، قابل سوختن نیست و همراه با دود اگزوز در هوا پخش شده، وارد ریه‌های مردم می‌شود.
در مقابل این اظهارات، مدیر نظارت بر آلایندگی شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران، میزان گوگرد در بنزین را مناسب ارزیابی می‌کند: در استاندارد یورو.2 میزان گوگرد مجاز PPM500 است که در استاندارد یورو.3 باید به PPM150 برسد. وی ادامه می‌دهد هرچند در استاندارد‌هایی که شرکت نفت تعیین کرده است مقدار مجاز گوگرد را هزار PPM تعیین کرده که به‌نظر می‌رسد ۲ برابر استاندارد یورو2 است، اما در عمل آزمایش‌های ما ثابت می‌کند که میزان گوگرد بنزین مناسب و حدود 200 تا 300 PPM است.
با این اوصاف و با وجود اینکه همه کارشناسان استفاده از بنزین با اکتان ۹۵ را برای خودروها توصیه می‌کنند، به‌نظر می‌رسد تا هنگامی که پالایشگاه‌های ما از نظر فنی، توانایی تولید بنزین با این کیفیت را ندارند و فقط در بنزین‌های سوپر این کیفیت موجود است، راننده‌های ایرانی چاره‌ای جز استفاده از بنزین سوپر ندارند.
هرچند که در بسیاری از شهر‌ها این نوع بنزین وجود ندارد و حتی در تهران هم بنزین سوپر به میزان کافی یافت نمی‌شود، مسئله‌ای که از سوی مدیر نظارت بر آلایندگی شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران هم تایید می‌شود.
هرچند که این کارشناس فرهنگ عمومی را هم در این مسئله دخیل می‌داند: تا زمانی که مردم ما به درستی تفاوت میان عدد اکتان بالاتر بنزین را ندانند، ما شاهد این اتفاق هستیم که ماشین‌های آخرین سیستم از بنزین معمولی که به هیچ وجه با موتورخودروی آنها سازگار نیست، استفاده می‌کنند؛ عملی که علاوه بر افزایش میزان سوخت و آلودگی هوا، آسیب‌دیدن موتور ماشین را نیز به‌دنبال دارد.
